17 września 1939 – atak ze wschodu

76. rocznicę agresji Rosji Sowieckiej upamiętniliśmy uroczystym spotkaniem na cmentarzu przy ul. Lubelskiej w Biłgoraju. Kombatanci, młodzież szkolna i nauczyciele, samorządowcy i mieszkańcy spotkali się pod Krzyżem Katyńskim by modlitwą, zapalonym zniczem i złożonym kwiatem przywrócić pamięć o tragicznych wydarzeniach z 17 września 1939 roku. Spotkanie zorganizował Starosta Biłgorajski i Dyrektor Zespołu Szkół Budowalnych i Ogólnokształcących w Biłgoraju.

Samorząd Powiatu na uroczystościach reprezentowali Marian Tokarski Starosta, Kazimierz Paterak Przewodniczący Rady Powiatu, Jarosław Piskorski Wicestarosta, z Urzędu Miasta byli Michał Dec Zastępca Burmistrza Biłgoraja i Jan Tochman Wiceprzewodniczący Rady Miasta, Gminę Biłgoraj reprezentował Wiesław Różyński Wójt.

Obchody rozpoczęto mszą świętą, odprawioną przez ks. Józefa Flisa proboszcza parafii pw. Św. Jana Pawła II, który w homilii podkreślał, że atak Sowietów w ’39 r. to był „cios w plecy”:

– O pakcie Ribbentrop – Mołotow wiedzieli przywódcy zachodni. I milczeli. 1 września zaatakowały nas Niemcy hitlerowskie, a zaraz 17 września od wschodu napadli na nas Sowieci. To był nóż w plecy, to był IV rozbiór Polski. Wojsko Polskie było przegrupowywane, żeby walczyć z Niemcami, a 17 września ponad 0,5 mln armia sowiecka wkroczyła na tereny Polski. Ten atak ze wschodu wszystko załatwił – stwierdził ksiądz.

Wspominał także morderstwa na polskiej inteligencji, wywozy na Syberię, zniewolenie.

– Dziesiątki tysięcy zamordowanych, ponad 2 miliony wywiezionych do Syberii, bezimienni zmarli z głodu czy wycieńczenia. To wielka tragedia i nieszczęście, to co człowiek może zrobić drugiemu człowiekowi, kiedy nie ma Boga – zaznaczał kapłan.

Po mszy młodzież szkolna z ZSBiO przedstawiła krótki, ale bardzo wzruszający montaż słowno – muzyczny, a Starosta Biłgorajski przypomniał o historii 17 września 1939r.

– Jeszcze przed świtem 17 września zaczęły płonąć polskie strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza. To było pierwsze zadanie Sowietów. Celem operacji Armii Czerwonej było błyskawiczne uderzenie zmierzające do rozbicia Wojska Polskiego i zajęcia terenów na wschód od linii rzek: Pisy, Narwi, Wisły i Sanu. Wojska radzieckie w tym dniu liczyły ok. 467 tys. żołnierzy i ok. 5,5 tys. pancernych wozów bojowych. A z każdym następnym dniem siły ZSRR rosły. Całość wojsk polskich stanowiło ok. 650 tys. żołnierzy, ale większość z nich toczyła wówczas walki z Niemcami (prawdopodobnie ok. 450 tys.). Pozostali znajdowali się w ośrodkach zapasowych lub szpitalach, a dla większości z nich brakowało broni i ogólnego wyposażenia – mówił starosta Marian Tokarski.

Ten atak ze wschodu poprzedził zdradziecki dla Polaków pakt Ribbentrop – Mołotow pomiędzy Rosją a Niemcami i jego tajny protokół. Zgodnie z jego zapisami Polska miała zostać całkowicie podzielona między ZSRR oraz III Rzeszę. Granica przebiegałaby „przez linię rzek Pisa, Narew, Wisła i San”. Przedmiotem podziału oprócz Polski stały się również Finlandia, Estonia, Łotwa oraz Litwa.

Wojna obronna 1939 roku nie ominęła regionu biłgorajskiego. Zaczęła się od bombardowania przez lotnictwo niemieckie, m.in. Biłgoraja i Frampola. W dniach 13-16 września żołnierze polscy z armii „Lublin” pod dowództwem gen. dyw. Tadeusza Piskora i armii „Kraków” pod dowództwem gen. bryg. Antoniego Szyllinga cofali się na południowy wschód w kierunku Tomaszowa Lubelskiego, by tam spróbować przełamać pierścień niemieckiego okrążenia. Ciężkie walki toczyły się m.in. pod Banachami, Solą, Tarnogrodem, Łukową, Góreckiem, Aleksandrowem, Tereszpolem i Józefowem. Później terenem walk stały się okolice Tomaszowa Lub., gdzie doszło do dwu wielkich bitew.

Biłgoraj w trakcie kampanii wrześniowej był dwa razy bombardowany i dwa razy się palił. Zginęło wielu cywilnych mieszkańców miasta, uchodźców i żołnierzy, a samo miasto zostało zniszczone w ponad 70%.

Walki o Biłgoraj rozpoczęły się 16 września 1939 roku. W godzinach popołudniowych jednostki niemieckie opanowały Puszczę Solską. Główną osią ataku była obecna ulica Kościuszki. Równolegle z bitwą o Biłgoraj, toczyły się zacięte boje na innych pobliskich odcinkach frontu m.in. pod Korczowem, Dereźnią i Majdanem oraz nad Tanwią pod Królami. W walkach o Biłgoraj poległo 78 żołnierzy Wojska Polskiego, a około 80 odniosło rany.

17 września, po odejściu oddziałów polskich, do Biłgoraja wkroczyli Niemcy. Tego samego dnia Armia Czerwona wkroczyła na terytorium państwa polskiego zadając od wschodu wspomniany już „cios w plecy”. 26 września oddziały sowieckie weszły do Zamościa, dzień później do Szczebrzeszyna. Do Biłgoraja Sowieci wkroczyli 28 września, a do Krzeszowa 30. Rosjanie na terenie powiatu biłgorajskiego byli od 24 września do 6 października.

W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku w Polsce – Niemcy uzyskały 189 tys. km2, czyli 48,45 proc. terytorium II RP zamieszkanego przez ok. 22 mln obywateli (w większości Polaków), zaś Rosjanie 201 tys. km2, co daje 51,55 proc. całości przedwojennych ziem polskich, wraz z ludnością sięgającą ok. 13,5 mln (głównie narodowości polskiej, ukraińskiej, żydowskiej oraz białoruskiej).