Szlaki piesze

1. Roztoczański (znaki żółte)
Stary Bidaczów – Nowy Bidaczów – Ruda Zagrody – Wola Dereźniańska – Dereźnia Zagrody – Kolonia Sól – Biłgoraj – Wola Mała – Wola Duża – Hedwiżyn – Kajetanówka – Żelebsko – Trzęsiny – Lipowiec – Wzgórze Polak – Zwierzyniec
Cały szlak ma długość około 54 km, a większość jego trasy prowadzi przez powiat biłgorajski. Mimo, że szlak nosi nazwę Roztoczański duża jego część wiedzie przez porośniętą Puszczą Solską Równinę Biłgorajską. Szlak Roztoczański ma swój początek w Bidaczowie Starym w węźle dwóch szlaków Walk Partyzanckich (czerwonym i czarnym). Biegnie starymi traktami po polnych bezdrożach, ale też i po asfaltowych drogach. Przecina Białą i Czarną Ładę, biegnie ulicami Biłgoraja, a następnie przechodzi przez miejscowości Wola Mała i Wola Duża gdzie podziwiać możemy starą drewnianą wiejską zabudowę. Na wysokości ostatnich zabudowań Woli Dużej mijamy po lewej stronie zakład produkcyjny Ambra, który jest czołowym producentem, importerem i dystrybutorem win w Europie Środkowej i Wschodniej. Kilkaset metrów dalej docieramy pod skraj Roztocza nad źródliska rzeki Stok i dalej już najpierw krawędzią Roztocza, a następnie jego pagórami docieramy do porośniętego bukami wzgórza o nazwie Polak. W miejscu tym znajduje się pomnik upamiętniający zwycięską bitwę jaką podczas Powstania Styczniowego stoczył oddział dowodzony przez Marcina Borelowskiego „Lelewela” z wojskiem carskim 3 września 1863 r. Tuż za pomnikiem docieramy do granicy Roztoczańskiego Parku Narodowego zwanej parkanem przez który przechodzimy i kierujemy się w stronę stolicy Roztocza Środkowego – Zwierzyńca gdzie kończy swój bieg jeden najstarszych szlaków turystycznych Ziemi Biłgorajskiej. Na trasie jego przebiegu spotkać można kilka szlaków rowerowych, dzięki czemu można tworzyć wiele wariantów jego korzystania. Atrakcje turystyczne i krajoznawcze: Na szlaku na terenie naszego powiatu zobaczymy dwa młyny rzeczne (już niestety nieczynne) w Soli i w Dereźni. W Biłgoraju szlak prowadzi w pobliżu założenia pałacowo-parkowego utworzonego staraniem Stanisława Nowakowskiego, obok kościoła p. w. św. Jerzego, dawnej cerkwi unickiej i kościoła p.w. WNMP z połowy XVIII wieku z barokowym wystrojem.

2. Szlak centralny Szastarka – Bełżec (znaki niebieskie)
Błażek – Batorz – Otrocz – Huta Turobińska – Gródki – Fort IV – Radecznica – Sąsiadka – Kawęczynek – Lipowiec – Zwierzyniec – Obrocz – Lasowce – Potok Senderki – Wzgórze Kamień – Husiny – Róże – Ulów – Pasieki – Rabinówka – Chyże – Bełżec. Jest to jeden z najstarszych szlaków turystycznych w regionie.

Niewielki bo zaledwie 27 kilometrowy fragment składający się z 3 odcinków „centralnego” szlaku roztoczańskiego, którego całkowita długość wynosi 196 km. przebiega przez powiat biłgorajski. Ten kilkunastokilometrowy odcinek, wiedzie przez malowniczy krajobraz Roztocza Zachodniego. Większa część szlaku (o długości ok. 9 km) prowadzi drogą asfaltową przez miejscowości Tokary – Huta Turobińska Gródki. Za Gródkami szlak schodzi na drogę gruntową, którą wiedzie przez pola i wzgórza porośnięte buczyna, aż do Radecznicy.
Pierwsza dość łatwa w pokonaniu cześć szlaku niebieskiego prowadzi przez wsie Tokary, Hutę Turobińską i Gródki. Ten odcinek wiedzie w przez dość wąską dolinę między wzgórzami Roztocza Zachodniego. Miedzy wsiami Huta Turobińska i Gródki szlak przecina drogę wojewódzką nr. 835 (na odcinku Lublin – Biłgoraj). W Gródkach przecinamy prostopadle szlak rowerowy Jastrzębią Zdebrz, po czym trasa szlaku staje się bardziej pagórkowata. Po wyjściu z Gródek szlak wkracza do lasu i pnie się pod dość strome wzniesienie po czym dochodzi do wsi Gilów gdzie napotykamy na oznaczenia szlaków rowerowych Jastrzębia Zdebrz (kol. niebieski) oraz Centralnego szlaku rowerowego Roztocza (kol. czerwony). Wspólnie z Jastrzębią Zdebrzą wspinamy się na wysoczyznę ponad wsią, skąd mamy wspaniały widok na malownicza dolinę wypełnioną szachownicą pól z rozrzuconymi wzdłuż polnych dróg samotnymi gospodarstwami oraz na przeciwległe wzgórza porośnięte lasami liściastymi. Na dnie doliny widać wyraźnie drogę asfaltową z Gilowa do Hoszni Ordynackiej której pierwsze zabudowania wkomponowane są w stoki wzgórza pod nami po lewej stronie. Kilometr dalej główna nitka szlaku rowerowego zjeżdża w prawo dół do Hoszni Ordynackiej, natomiast szlak pieszy skręca w prawo pod górę wchodząc w zalesione buczyną pasmo wzgórz zwane Łyścem.
Po dotarciu do najwyższego ze wzgórz również zwanego Łyścem mijamy pomnik poświęcony żołnierzom Armii Krajowej. W miejscu tym znajdują się pozostałością bunkra ziemnego wybudowany przez żołnierzy 4 kompanii (kadrowej) 9 pułku piechoty Legionów AK jesienią 1943 r. Oddziałem tym dowodził jeden z najsłynniejszych dowódców antykomunistycznego podziemia niepodległościowego cichociemny mjr Hieronim Dekutowski „Zapora”, którego doczesne szczątki odnaleziono w 2013 roku na tzw. Łączce na warszawskich Powązkach.. W najbliższej okolicy operował również oddział partyzancki AK por. Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowy” oraz „Kompania Warszawska” dowodzona przez kpt. Tadeusza Sztumberk-Rychtera ps. „Żegota”. Za pomnikiem szlak łączy się z zielonym szlakiem rowerowym im. Dymitra Gorajskiego oraz szlakiem konnym „Stępa”, z którym zjeżdżamy z masywu Łyśca. Schodząc coraz niżej docieramy do miejsca gdzie wiosną 1944 r. znajdowała się szkoła podoficerska oraz kurs dla sanitariuszek, które przygotowywały żołnierzy Armii Krajowej z okolicznych placówek do powstania powszechnego o kryptonimie „Burza”, co upamiętnia postawiony tu pomnik. Dalej szlak prowadzi do Radecznicy położonej, już w powiecie zamojskim. Ponownie szlak wkracza w granice powiatu biłgorajskiego do Lipowca Górnego, skąd prowadzi do Zwierzyńca. Po raz trzeci szlak wkracza na Ziemię Biłgorajską od Potoku Senderki przez Stanisławowa, poprzez Wzgórze Kamień, Czarny Las do Róży. Na wzgórzu Kamień jest pomnik przyrody nieożywionej, grupa skal zwana Piekiełkiem.

3. Walk Partyzanckich (znaki czerwone)
Lipa – Świdry – Gwizdów – Łążek Ordynacki – Szklarnia – Porytowe Wzgórze – Ujście – Szeliga – Ciosmy – Stary Bidaczów.

Część szlaku Walk Partyzanckich przechodzącego przez powiat biłgorajski ma zaledwie 10 km. jednak ze względu na walory przyrodnicze i ciekawe wydarzenia historyczne związane z miejscami, przez które przebiega warto go odwiedzić. Prawie cały ten odcinek wiedzie leśnymi piaszczystymi drogami i ścieżkami. Od Ciosmów do Pszczelnej szlak Walk Partyzanckich prowadzi prawie cały czas wspólnie z rowerowym szlakiem Żurawinowym o kolorze czerwonym. Część szlaku przechodzącego przez powiat biłgorajski rozpoczyna się w śródleśnej wsi Ciosmy. Miejscowość ta od 1718 roku należała do klucza solskiego Ordynacji Zamoyskich. Już od Powstania Styczniowego była na trasie walk z kolejnymi zaborcami i okupantami. Ciosmy jak i reszta szlaku znajdowała się na osi działań dużego oddziału powstańczego dowodzonego przez Leona Czechowskiego. We wrześniu 1939 roku Ciosmy były świadkiem ciężkich walk odwrotowych prowadzonych przez Armię „Kraków”. W czasie okupacji we wsi działała placówka terenowa AK – BCH. Za tę działalność w okresie PRL wieś została odznaczona Krzyżem Partyzanckim. Po opuszczeniu Ciosmów szlak kieruje się na południe przecinając tory kolejowe LHS i linii normalnotorowej, po czym wkracza w ostępy Puszczy Solskiej (do tzw. Lasu Ciosmańskiego) mijając niezamieszkałą już osadę leśną Knieja gdzie znajduje się drewniany krzyż związany z ukrywającymi się tam powstańcami styczniowymi. następnie docieramy do małej wioski Pszczelna, za którą szlak Żurawinowy odbija w lewo. Dalej szlak prowadzi dość monotonna trasą, po drodze przecinając drogę wojewódzka nr. 858. Na końcu swojego biegu szlak dociera do Starego Bidaczowa.

4. Szlak walk partyzanckich (znaki czarne)
Bidaczów Stary – Budziarze – Majdan Stary – Stary Lipowiec – Aleksandrów – Margole – Okno – Górecko Kościelne – Sigła – Kozaki Osuchowskie – Osuchy – Fyszarka – Borowe Młyny – rezerwat Nad Tanwią (Rebizanty)

Szlak walk partyzanckich o kolorze czarnym jest kontynuacją szlaku walk partyzanckich o kolorze czerwonym i rozpoczyna się w tym samym miejscu, co kończy się szlak czerwony ostatni w miejscowości Stary Bidaczów, będącej kiedyś prężnie działającym ośrodkiem garncarskim w dobrach ordynackiego klucza solskiego Zamoyskich. Szlak czarny wiedzie przede wszystkim leśnymi piaszczystymi drogami, bądź dłuższymi odcinkami asfaltu między większymi wsiami. W pierwszej części szlaku podążamy śladem, krótkiej kampanii z okresu Powstania Styczniowego prowadzonej przez oddział Leona Czechowskiego docierając, aż do Tanwi w okolicy miejscowości Wólka Biska. Podążając dalej wkraczamy na tereny operowania partyzantów z okresu II wojny światowej -jednostek AK – BCH –AL oraz oddziałów partyzantki radzieckiej. Głównymi walorami przyrodniczymi szlaku jest możliwość obserwowania typowo puszczańskiej flory z monokulturą sosny oraz roślinności bagiennej i torfowiskowej.
Po minięciu od północy Wólki Biskiej szlak prowadzi leśnymi i polnymi drogami przez położone nad malowniczo meandrującą Tanwią miejscowości Budziarze i Zanie. Kolejne wioski mijane na szlaku to Stary Majdan Nowy Majdan, Stary Lipowiec i Aleksandrów. Po przecięciu tej miejscowości o typowej zabudowie ulicowej szlak zmierza do leśnej osady Margole gdzie odbija na wschód i podąża krawędzią lasu wzdłuż pól Aleksandrowa. Następnie trasa zmienia kierunek na północny aby wejść zupełnie w mateczniki Puszczy Solskiej. Tam mijamy miejsca stacjonowania i walk wielu oddziałów partyzanckich AK-BCh-AL, które walczyły tu latem 1944 r. podczas wielkiej niemieckiej operacji przeciw partyzanckiej Sturmwind II. Po kilku kilometrach drogi przez puszczańskie ostępy, którą prowadzi nas czarny szlak docieramy do pięknie położonej i bogatej w atrakcje turystyczne, przyrodnicze i historyczne śródleśnej wsi Górecko Kościelne.
Miejsce to jest także ważnym węzłem szlaków turystycznych przecinających Roztocze i Puszcze Solską, w którym łączy się aż, pięć z nich. Za Góreckiem Kościelnym szlak prowadzi wzdłuż rzeki Szum, mija zbiornik retencyjny i dociera do miejsca Sigła, w którym znajduje się cmentarz wojskowy pochowanych tu pierwotnie żołnierzy Wojska Polskiego poległych w 1939 r. Po wojnie pochowano tu również ekshumowanych członków AL., którzy próbowali przebić się przez pierścień niemieckiej obławy. Dalej kierujemy się na południe mijając stawy rybne pod Aleksandrowem, przechodzimy prze mała wioskę na skraju lasu o nazwie Kozaki (do 2011 r. wieś nosiła nazwę Kozaki Osuchowskie). W miejscowości tej znajduje się siedziba rodzinnej firmy ”Pszczelarz Kozacki”, która jest wiodącym producentem miodu w Polsce. Następnie szlak wiedzie nas do Osuch. W miejscowości tej znajduje się największy w Europie cmentarz partyzancki. Na jego terenie spoczywają partyzanci ze zgrupowania AK-BCH dowodzonego przez mjr Edwarda Markiewicza którzy polegli w trakcie przebijania się przez pierścień okrążenia podczas niemieckiej operacji antypartyzanckiej Sturmwind II w czerwcu 1944 r. Za cmentarzem szlak skręca w lewo i prowadzi wspólnie ze szlakiem pieszym Ziemi Józefowskiej (o kolorze zielonym) wzdłuż meandrującej rzeki Sopot. Droga ta była świadkiem najbardziej krwawych walk podczas próby przebicia się przez pierścień obławy. Po przejściu przez most na Sopocie w miejscu zwanym Fryszarką zmierzamy w stronę Borowych Młynów gdzie szlak łączy nas znowu z Tanwią, a historia z walkami okresu Powstania Styczniowego. Tym razem walczył tu zwycięsko oddział partyzancki pułkownika Marcina Borelowskiego „Lelewela”.

5. Szlak Puszczy Solskiej Biłgoraj – Kociołki – Edwardów – Wolaniny – Smólnik – Górecko Kościelne (znaki niebieskie)
Szlak ma ok. 25 km. długości i prowadzi na całej długości oprócz Biłgoraja borem sosnowym w większości gruntowymi drogami, kilkukilometrowym odcinkiem leśnej asfaltowej drogi pożarowej. Dobra nawierzchnia dróg pozwala wykorzystać go do turystyki rowerowej. Na trasie znajduje kilka tablic z mapami z przebiegiem szlaku. Wychodząc z ostatnich zabudowań Biłgoraja docieramy do Stawów Ćwikły, gdzie istnieje łowisko również dla amatorów wędkowania. Po minięciu stawów wchodzimy piaszczystą drogą w lasy Puszczy Solskiej. Szlak na niemal całej swej długości związany jest z historią działań Armii Krajowej. Podczas okupacji trakt ten był prawdziwa partyzancką autostrada zwaną „Bandziorską drogą” Liczne rozgałęzienia „Bandziorskiej drogi” prowadziły do wielu obozów partyzanckich, tędy poruszali się kurierzy i łącznicy, tędy kierowały się oddziały AK zmierzające lub wracające z akcji. W Edwardowie wraz z grupą oficerów Armii Kraków nocował korespondent wojenny Melchior Wańkowicz, co opisuje w utworze Pt. „Wrzesień żagwicy”. Podążając dalej mijamy nieistniejącą osadę Kociołki, która była ostoją partyzantów AK. Możemy tu podziwiać pomnikowe lipy i klon jawor. W Wolaninach szlak prowadzi obok karawaki – morowego krzyża, gdzie zaprezentowano historię wioski. W wiosce piękne okazy pomnikowych dębów i lip, a po drodze do Górecka przekraczamy kilka leśnych rzek i strumieni (Ratwicę, Smólnik i Studczek), Największą atrakcją turystyczną na szlaku są oczywiście obiekty krajoznawcze w Górecku Kościelnym: modrzewiowy kościołek z 1768 roku, kaplica „na wodzie” kaplica „pod dębami” z obrazem cudownego objawienia się 10 października 1648 roku św. Stanisława Biskupa, stara murowana plebania w formie dworku oraz dawna leśniczówka i organistówka. Oprócz tego warto zobaczyć aleję kilkusetletnich pomnikowych dębów wraz z równolegle biegnącą drogą krzyżową, pomnik Jana Pawła II w miejscu dawnego przytułku i szkoły, cmentarz parafialny i hydroelektrownię na rzece Szum.

6. Szlak ziemi Józefowskiej (znaki zielone) prowadzi przez Fryszarkę, Osuchy, Maziarze, Rezerwat Czartowe Pole , Nowiny, Siedlisko, Długi Kąt PKP do Józefowa. Ma długość około 42 km, w tym w powiecie biłgorajskim około 33 km. Szlak prowadzi przez malownicze bory sosnowe Puszczy Solskiej. Wielokrotnie podczas II wojny światowej trsę tę pokonywały oddziały partyzanckie AK i BCh. Pod Osuchami doszło do największej bitwy partyzanckiej w Europie i znajduje się tutaj największy w Polsce cmentarz partyzancki. Wielką atrakcję jest rezerwat krajobrazowy Czartowe Pole z ruinami ordynackiej papierni. W Siedliskach znajduje się dom rodzinny znanego rzeźbiarza Adama Grochowicza.

7. Szlak imieniem Aleksandry Wachniewskiej (znaki zielone) ma formę pętli turystycznej prowadzącej ze Zwierzyńca przez Rudkę, Skaraszów, Szewnię Dolną, Wojdę, Bliżów, Bondyrz, Lasowce, Potok Senderki, Starą Hutę, Majdan Kasztelański, Brzeziny, Górecko Kościelne, Tereszpol, Floriankę do Zwierzyńca. Ma długość 67 km z czego w powiecie biłgorajskim 18 km. Nosi on imię największej malarki roztoczańskich krajobrazów Aleksandry Wachniewskiej, która w dużej mierze przyczyniła się do powstania Roztoczańskiego Parku Narodowego. Na szlaku w obrębie powiatu znajdują się ordynackie wioski Majdan Kasztelański i Brzeziny. Najcenniejsze obiekty krajoznawcze spotykamy w Górecku Kościelnym – Sanktuarium św. Stanisława Biskupa, aleję pomnikowych dębów. Szlak kończy się przy izbie Leśnej we Floriance. Na odcinku od Górecka Kościelnego do Tereszpola Jurdygi szlak wiedzie przez bory sosnowe Puszczy Solskiej.

8. Szlak krawędziowy (znaki czerwone) to główny piesz szlak Roztocza Środkowego. Przebiega on na trasie Zwierzyniec – Sochy – Florianka – Górecko Stare – Górcko Kościelne – Tarnowola – Józefów – Pardysówka – Hamernia – Rezerwat krajobrazowy Czartowe Pole – Nowiny – Błudek – Oseredek – Susiec. Ma długość 52 km z czego 30 km wiedzie przez powiat biłgorajski. Łączy on główne centra turystyczne Roztocza Środkowego: Zwierzyniec – Górecko Kościelne – Józefów i Susiec. Jest to szlak najczęściej eksploatowany przez turystów pieszych. Na trasie są dwa rezerwaty przyrody Czartowe Pole i Szum. Z roztoczańskich wzniesień można podziwiać wspaniałe widoki, które potęgują sympatię do roztoczańskich krajobrazów. W sąsiedztwie szlaku leży na terenie RPN pomnikowa skała zwana Płaczącym Kamieniem. W Rezerwacie Szum chroniony jest przełom Szumu – roztoczańskiej rzeki w otoczeniu boru jodłowego z budynkiem hydroelektrowni. Na trasie znajduje się Pardysówka, wieś bestialsko spacyfikowana 29 marca 1943 roku przez hitlerowskich okupantów. W Hamerni znajdowała się wytwórnia naczyń browarnych i kuchennych.

9. Szlak łącznikowy (znaki czarne) przebiega z Józefowa przez Majdan Nepryski, Szopwe, Górniki Stare do Potoku Senderki. Ma długość 10 km, w tym 9 na terenie powiatu biłgorajskiego. Szlak łączy dawne kopalniane miejscowości, z których wydobywano roztoczańskie wapienie. Odcinek ten pozwala turystom dotrzeć z Józefowa najkrotsza drogą do Centralnego szlaku pieszego Roztocza. Obok Kaplicy Matki Bożej Leżajskiej spotykamy źródła rzeki Nepryszki, będące pomnikiem przyrody nieożywionej. W Szopowem jest niewielki narciarski stok zjazdowy.

10. Szlak łącznikowy (znaki czarne) przebiega z Lipowca przez Wywłoczkę do Zwierzynca. Ma długość 12 km, w tym 3 km w granicach powiatu biłgorajskiego. Lipowiec to roztoczańska wioska położona stokach Ducherowej Góry należącej do Roztocza Zachodniego. Szlak prowadzi przez najwyższe wzniesienie Roztocza Zachodniego Dąbrowę o wysokości 344 m n. p. m. W Lipowcu odkryto złoża solankowe. W wiosce znajduje się wiele gospodarstw agroturystycznych.

11. Szlak łącznikowy (znaki czarne) Edwardów – Brodziaki – Wielkie Bagno ma długość około 3 km. Szlak ten łączy odcinki szlaku Puszczy Solskiej Biłgoraj – Górecko Kościelne. Szlak prowadzi obok leśniczówki w Brodziakach. Przy szlaku położony jest użytek ekologiczny Brodziakowe Bagno. Cennym uroczyskiem jest planowany rezerwat Wielkie Bagno.