o Żołnierzach Wyklętych w Muzeum Ziemi Biłgorajskiej
Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, 1 marca – to data symboliczna, to czas, kiedy wspominamy bohaterów, którzy po II wojnie światowej z bronią w ręku przeciwstawili się narzuconej władzy komunistycznej i sowietyzacji Polski, a których nazywano „bandami reakcyjnego podziemia”, „wrogami ludu”, „zaplutymi karłami reakcji”.
Powojenna konspiracja antykomunistyczna zwana również II konspiracją niepodległościową czy konspiracją poakowską była prawdziwym fenomenem w najnowszej historii Polski. Jej wyjątkowość polegała m.in. na tym, że była ona najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa wobec narzuconej władzy komunistycznej aż do powstania Solidarności.
Wystawę uzupełniają przedstawione sylwetki wybranych Żołnierzy Wyklętych z okolic Biłgoraja, m.in. Janusza Stoboya „Vira”, Konrada Bartoszewskiego „Wira”, Janiny Roguskiej – Bartoszewskiej „Niny”, Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana”, Janiny Przysiężniak „Jagi”.
Najwybitniejsi żołnierze podziemia niepodległościowego w latach powojennych na terenie Lubelszczyzny to m.in.: Marian Bernaciak ps. „Orlik”, Zdzisław Broński ps. „Uskok”, Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”, Edward Taraszkiewicz ps. „Żelazny”, Leon Taraszkiewicz ps. „Jastrząb”, Kazimierz Tumidajski ps. „Marcin”.
Najdłużej, w okolicach Biłgoraja ukrywał sięAndrzej Kiszka ps. „Dąb”, „Leszczyna”, (ur. 21.11.1921 w Maziarni, zm. 14.06.2017) – żołnierz Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej, a po zakończeniu II wojny światowej członek antykomunistycznego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, nazywany „najdłużej ukrywającym się żołnierzem AK”. Od 2016 major Sił Zbrojnych RP. W 1941 wstąpił do miejscowego oddziału BCh, który podporządkował się placówce AK w Hucie Krzeszowskiej, a następnie był żołnierzem NOW-AK w oddziale Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana”. Po zakończeniu działań wojennych w sierpniu 1944 zaczął pracować na posterunku MO w Hucie Krzeszowskiej, skąd uciekł w listopadzie 1944 roku z obawy przed aresztowaniem i powrócił do Maziarni, gdzie się ukrywał. Wstąpił następnie do oddziału NOW-NZW Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka”. 16.04.1947 ujawnił się na mocy amnestii z 1947, lecz nadal działał w konspiracji NZW i już jesienią tego roku pracownicy UB z Biłgoraja usiłowali go aresztować. Od 1952 r. znowu się ukrywał. W tzw. II konspiracji działał do 31.12.1961, kiedy to został aresztowany w leśnym bunkrze pomiędzy Ciosmami a Hutą Krzeszowską. Został skazany na dożywotne więzienie, zamienione następnie na 15 lat. W 1971 został warunkowo zwolniony z więzienia. 21.12.1998 został częściowo zrehabilitowany przez Sąd Wojewódzki w Lublinie.
Ostatni z „Wyklętych”, członek i partyzant polskiego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, to Józef Franczak ps. „Lalek”, który poległ w walce z grupą operacyjną ZOMO/SB 21.10.1963, w Majdanie Kozic Górnych niedaleko Lublina po 24 latach w zbrojnej konspiracji.